ေစတသိက္

 
    စိတ္မွာယွဥ္မွီၿပီး အမ်ဳိးမ်ဳိးအေထြေထြျဖစ္ေအာင္ စိတ္ကိုျခယ္လွယ္တတ္တဲ့ ၅၂-ပါးေသာ သေဘာတရားေတြကို "ေစတသိက္" လို႔ေခၚတယ္။
    စိတ္ကို ညစ္ႏြမ္းေစတတ္ေသာ ေမာဟ-စတဲ့ သေဘာတရားေတြ, စိတ္ကို ျဖဴစင္ေစတတ္ေသာ သဒၶါ-စတဲ့ သေဘာတရားေတြဟာ စိတ္မွာ ယွဥ္ၾကရပါတယ္၊ စိတ္ႏွင့္ ေရာေႏွာၾကရပါတယ္၊ ဒါ့ေၾကာင့္ "ေစတသိက္" ဆိုတဲ့ အမည္ကို ရၾကပါတယ္။
    ဒီသေဘာတရားေတြဟာ စိတ္ႏွင့္အညီအမွ် အျဖစ္တူ, အပ်က္တူ, အာ႐ံုတူ (မွီရာတူ) အေနနဲ႕ ယွဥ္တြဲျဖစ္ေပၚလာၾကရပါတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္စိတ္မွာ ျဖစ္တယ္၊ စိတ္မွာ ယွဥ္တယ္လို႔ ဆိုရပါတယ္။
    ဒီသေဘာတရားေတြက စိတ္ႏွင့္အတူတကြ ျဖစ္ၾကရာမွာ ဒါက ေမာဟ, ဒါက သဒၶါ, ဒါကစိတ္လို႔ သေဘာအထူးကို မသိႏိုင္တဲ့အတြက္ျဖစ္သည္မွ ပ်က္သည္တိုင္ေအာင္ စိတ္ႏွင့္တစ္ခုတည္းလို ျဖစ္ေနေသာေၾကာင့္ စိတ္ႏွင့္ေရာေႏွာတယ္လို႔ ဆိုရပါတယ္။
    ဒီေတာ့ စိတ္ဆိုတာဟာ သူခ်ည္းသက္သက္ ျဖစ္ေလ့ မရွိဘူး၊ စိတ္ဆိုးျဖစ္ေအာင္ ျပဳလုပ္တတ္တဲ့ ေစတသိက္ေတြ, စိတ္ေကာင္းျဖစ္ေအာင္ျပဳလုပ္တတ္တဲ့ ေစတသိက္ေတြႏွင့္ အတူယွဥ္တြဲ ျဖစ္ေနရတယ္ဆိုတာ မထင္ရွားဘူးလား၊ ထင္ရွားပါတယ္။
    စိတ္တစ္ခုတစခုမွာ အနည္းဆံုး ေစတသိက္-၇ခုက စၿပီး ၃၈-ခုထိ ထိုက္သည္အားေလွ်ာ္စြာ ပါ၀င္ေနၾကပါတယ္၊ အဲဒီ ေစတသိက္ေတြဟာ-
    ၁။ ဧကုပၸဒ = စိတ္ႏွင့္အတူျဖစ္ျခင္း,
    ၂။ ဧကနိေရာဓ = စိတ္ႏွင့္အတူခ်ဳပ္ျခင္း,
    ၃။ ဧကာလမၺဏ = စိတ္ႏွင့္အာ႐ံုတူျခင္း,
    ၄။ ဧက၀တၳဳက = စိတ္ႏွင့္မွိရာတူျခင္း-
ဆိုတဲ့ လကၡဏာ ၄-ပါးႏွင့္အညီ အတူယွဥ္တြဲ ျဖစ္ေနၾကရပါတယ္၊ ၿပီးေတာ့ လက္ေဖ်ာက္တီး တစ္ခ်ိန္အတြင္းမွာ စိတ္ကုေဋသိန္းေပါင္းမ်ားစြာျဖစ္ႏိုင္တယ္၊ စိတ္ဟာ အင္မတန္ျမန္တယ္ဆိုထားေတာ့ ေစတသိက္ေတြကလဲ မျမန္လို႔ မျဖစ္ေတာ့ဘူး၊ စိတ္လိုပဲ ျမန္ၾကပါတယ္။
    စိတ္တစ္ခုတစ္ခု ျဖစ္ေပၚလာတ့ဲအခါ ယွဥ္ဘက္ေစတသိက္ေတြကလဲ တစ္ၿပိဳင္နက္ျဖစ္ေပၚလာၾကရပါတယ္၊ အဲဒီလို ျဖစ္ေပၚလာေပမယ့္ စိတ္ကသာ ေရွ႕သြားေခါင္းေဆာင္ ျဖစ္တဲ့အတြက္ စိတ္ျဖစ္တယ္, စိတ္နဲ႔ ျပဳလုပ္တယ္-စသည္ျဖင့္ ဘုရားရွင္ကလဲ ေဟာေတာ္မူထားပါတယ္၊ ေလာကမွာလဲ ေျပာ႐ိုးဆိုစဥ္ ရွိေနပါတယ္။
    စိတ္ဟာ ယွဥ္ဘက္ေစတသိက္ေတြကို ျဖစ္ေပၚေစတတ္တ့ အေၾကာင္းတရားျဖစ္ပါတယ္၊ စိတ္မျဖစ္ရင္ ေစတသိက္ေတြက သူတို႔ခ်ည္းသက္သက္ မျဖစ္ႏိုင္ၾကပါ၊ စိတ္ကေတာ့ အခ်ဳိ႕အခ်ဳိ႕သာ ေစတသိက္ေတြ မျဖစ္ေပမယ့္ ျဖစ္ေနတာပါပ၊ ဒါ့ေၾကာင့္ စိတ္ကသာ ေစတသိက္ေတြရဲ႕ ေရွ႕သြားေခါင္းေဆာင္တရားျဖစ္ပါတယ္။
    ခြက္တစ္ခြက္ထဲမွာ ထည့္ထားၿပီး တစ္ေန႕လံုး ေမႊထားတဲ့ ေရအမ်ဳိးမ်ဳိးတို႔ရဲ႕ ထူျခားမႈ, ဆီအမ်ဳိးမ်ဳိးတို႕ရဲ႕ ထူးျခားမႈကို အဆင္း အနံ႕အရသာေတြက ထူးျခားတဲ့အတြက္ ျမင္လိုပဲျဖစ္ျဖစ္, နမ္းၾကည့္လို႔ပဲျဖစ္ျဖစ္ သိမယ္-ဆိုရင္ သိႏိုင္စရာ ရွိပါေသးတယ္၊ အဲဒီလို သိႏိုင္ေကာင္းေပမယ့္ အဲဒီလို သိတာဟာ အင္မတန္ ခဲယဥ္းလွပါတယ္။
    အာ႐ံုတစ္ခုတည္းကို အာ႐ံုျပဳလို႕ျဖစ္ေနၾကတဲ့ စိတ္ေစတသိက္ဆိုတဲ့ နာမ္တရားေတြရဲ႕ အထူးကို အသီးအသီးခြဲျခားၿပီး (ဒါက စိတ္,ဒါက ဖႆ, ဒါက ေ၀ဒနာ-စသည္ျဖင့္) နာမပညတ္ကို ထုတ္ေဆာင္ေဟာေတာ္မူတဲ့ ျမတ္စြာဘုရားက အတိုင္းထက္အလြန္ ခဲယဥ္းတဲ့အလုပ္ကို ျပဳလုပ္ခဲ့ပါေပတယ္။
    ဂၤဂါ, ယမုနာ, အစိရသတီ, မဟီ, သရဘူဆိုတဲ့ ျမစ္ႀကီး ၅-သြယ္တို႔ရဲ႕ စီး၀င္ရာ မဟာသမုဒၵရာေရကို လွ်ာ္နဲ႔လ်က္ၾကည့္လို႔ "ဒီေရကားဂၤဂါျမစ္ေရ, ဒီေရကား ယမုနာျမစ္ေရ, ဒီေရကား အစိရ၀တီျမစ္ေရ, ဒီေရကား မဟီျမစ္ေရ, ဒီေရကား သရဘူျမစ္ေရ" လို႔ ပိုင္းျခားသိႏိုင္ရန္ ခဲယဥ္းလွသလို အာ႐ံုတစ္ခုတည္းကို အာ႐ံုျပဳလို႔ အတူတကြ ျဖစ္ေနၾကတဲ့ စိတ္ေစတသိက္တရားေတြကို "ဒါက ေတြ႕ထိမႈ ဖႆ, ဒါက ခံစားမႈေ၀ဒနာ,
ဒါက ေစ့ေဆာ္မႈေစတနာ, ဒါက အာ႐ံုကိုသိမႈစိတ္ျဖစ္တယ္" လို႔ ပိုင္းျခားသိျမင္ႏိုင္မႈဟာ အတိုင္းထက္အလြန္ ခဲယဥ္းတဲ့အရာ ျဖစ္ပါတယ္၊ အဲဒီလို ခဲယဥ္းတဲ့အရာကို ဗုဒၶျမတ္စြာက ပိုင္းျခားေ၀ဖန္လို႔ ျပေတာ္မူခဲ့ပါေပတယ္။    ဒီလိုျဖစ္ေနၾကတဲ့ စိတ္ေစတသိက္ေတြကို သဗၺညဳတဥာဏ္ရွင္ျဖစ္လိုသာ ဒီလို ခြဲျခမ္းေ၀ဖန္သိျမင္ႏိုင္တာ ျဖစ္ပါတယ္၊ သဗၺညဳတဥာဏ္မရွိတဲ့ သိပၸံပညာရွင္ေတြက ဘယ္လိုေလာကဓာတ္နည္းနဲ႕ ဘယ္လိုဓာတ္ခြဲၾကည့္လို႔မွ "ဒီသေဘာကား ဖႆ, ဒီသေဘာက ေ၀ဒနာ, ဒီသေဘာကားသညာ-စသည္ျဖင့္" ခြဲျခမ္းေ၀ဖန္လို႔ ေရွးကလဲ မသိျမင္ႏိုင္ခဲ့ၾကပါ၊ အခုလဲ မသိျမင္ႏိုင္ၾက၊ ေနာက္ကမၻာအဆက္ဆက္မွာလဲ သိျမင္ႏိုင္ၾကမယ္ မဟုတ္ပါ။
    ဒါ့ေၾကာင့္ အရွင္နာဂသိန္က မိလိႏၵမဟာရာဇာအား ဒီသေဘာအဓိပၸာယ္ထင္ရွားေအာင္ သမုဒၵရာ၀ယ္ ျမစ္ႀကီး ၅-သြယ္က စီး၀င္တဲ့ ေရကို ဥပမာျပကာ မိန္႔ေတာ္မူပါတယ္။

[ဗုဒၶအလိုေတာ္က် ႀကီးပြားခ်မ္းသာေရး ကိုယ္က်င့္မဂၤလာ၊ ေျမာင္းျမပေဇၨာတာ႐ံုႏွင့္ ေမွာ္ဘီ သာသနာ့၀န္ေဆာင္ဆရာေတာ္ အရွင္ကုမာရ] စာအုပ္မွ ကူးယူေဖာ္ျပသည္။